Bij multiple sclerose (MS) is het vaak moeilijk te voorspellen welk medicijn het beste bij welke patiënt past. Momenteel gebruiken neurologen factoren zoals leeftijd, herstel na een aanval, en het aantal aanvallen om een inschatting te maken, maar dit blijft onnauwkeurig.
Recent wetenschappelijk onderzoek biedt een veelbelovende nieuwe aanpak. Wetenschappers hebben ontdekt dat een stof genaamd CXCL13 in het hersenvocht (liquor) mogelijk kan voorspellen welke medicijnen effectief zullen zijn voor een MS-patiënt.
Wat is CXCL13?
CXCL13 is een chemokine – een eiwit dat specifieke witte bloedcellen (B-cellen) aantrekt naar ontstekingsgebieden, waaronder de hersenen en het ruggenmerg bij MS. Een verhoogde hoeveelheid CXCL13 in het hersenvocht wijst op meer ontstekingsactiviteit.
Wat laat het onderzoek zien?
Het onderzoek toont aan dat:
- Patiënten met een hoge CXCL13-waarde in het hersenvocht vaak niet goed reageren op de mildere MS-medicijnen
- Patiënten met een lage CXCL13-waarde meestal wél goed reageren op mildere medicatie
- Patiënten met hoge waarden beter lijken te reageren op krachtigere medicijnen vanaf het begin
De onderzoekers hebben een speciale “CXCL13-index” ontwikkeld die nauwkeuriger is dan alleen het meten van CXCL13 in het hersenvocht. Deze index houdt rekening met de bloed-hersenbarrière en CXCL13-niveaus in het bloed.
Wat betekent dit voor MS-patiënten?
Het is belangrijk te benadrukken dat dit onderzoek nog in een vroeg stadium is. De huidige studie werd uitgevoerd met slechts 109 patiënten, wat relatief klein is voor medisch onderzoek. Voordat deze methode in de dagelijkse praktijk kan worden toegepast, zijn grotere studies nodig om de resultaten te bevestigen.
Als vervolgonderzoek deze eerste bevindingen bevestigt, zou een test van het hersenvocht tijdens de diagnosefase mogelijk kunnen helpen bepalen welk type medicijn het beste zou kunnen passen bij een specifieke MS-patiënt.
Dit zou potentieel kunnen helpen om:
- Gerichter de behandeling te kiezen
- Onnodige bijwerkingen van te zware medicatie te vermijden bij patiënten die goed reageren op lichtere medicatie
- Te voorkomen dat de ziekte verergert door te lichte medicatie bij patiënten die krachtigere medicijnen nodig hebben
Momenteel wordt de CXCL13-test nog niet standaard gebruikt in de klinische praktijk. Het is een veelbelovende ontwikkeling, maar het is belangrijk realistische verwachtingen te hebben over hoelang het nog kan duren voordat dit mogelijk een standaard onderdeel van MS-zorg wordt.
Hoe werkt het precies?
Bij MS spelen B-cellen (een type witte bloedcel) een belangrijke rol bij de ontsteking in het centraal zenuwstelsel. CXCL13 trekt deze B-cellen aan en helpt bij het vormen van ontstekingsgebieden in de hersenvliezen. Deze ontstekingshaarden kunnen bijdragen aan de schade aan zenuwcellen.
Door te meten hoeveel CXCL13 er in het hersenvocht aanwezig is, kunnen artsen inschatten hoe actief dit ontstekingsproces is. Patiënten met meer ontstekingsactiviteit hebben vaak krachtigere medicijnen nodig om de ziekte onder controle te houden.
De “window of opportunity” en wetenschappelijke kanttekeningen
Volgens neurologen vormt het vroege stadium van MS – het zogenaamde Klinisch Geïsoleerd Syndroom (CIS) – een belangrijke “window of opportunity” voor behandeling. Juist in deze fase kan de juiste therapiekeuze invloed hebben op het verdere ziekteverloop.
Het dilemma voor artsen is echter: kiezen voor mildere medicijnen met minder bijwerkingen, of direct starten met krachtigere medicatie die mogelijke ziekteprogressie mogelijk beter kan remmen?
De hypothese is dat de CXCL13-index deze keuze zou kunnen ondersteunen:
- Bij een lage CXCL13-index: mildere medicijnen (of zelfs afwachten) lijken mogelijk voldoende
- Bij een hoge CXCL13-index: direct starten met krachtigere medicatie zou verstandiger kunnen zijn
Sommige onderzoekers stellen de vraag: “Waarom beginnen met minder effectieve medicijnen als je kunt voorspellen dat ze zullen falen? Begin direct met effectievere medicatie en vermijd het risico op mislukte behandeling.”
Maar hier moeten we nog voorzichtig zijn. Het onderzoek tot nu toe is gebaseerd op een relatief kleine groep patiënten en moet nog worden bevestigd in grotere, onafhankelijke studies. Ook is de techniek voor het meten van de CXCL13-index nog niet gestandaardiseerd tussen verschillende laboratoria, wat de betrouwbaarheid kan beïnvloeden.
Bronnenlijst
- Pachner AR, Pike SC, Smith AD, Gilli F. The CXCL13 index biomarker predicts success or failure of moderate-efficacy disease-modifying therapies in multiple sclerosis; A real-world study. Mult Scler Relat Disord. 2025;95:106303. https://doi.org/10.1016/j.msard.2025.106303
- Pachner AR, Pike S, Smith AD, Gilli F. CXCL13 as a Biomarker: Background and Utility in Multiple Sclerosis. Biomolecules. 2024;14(12):1541. https://doi.org/10.3390/biom14121541
- MouseDoctor. B cell cytokines the marker to success in early MS. Multiple Sclerosis Research Blog. 2025 Mar 8. https://multiple-sclerosis-research.org/2025/03/b-cell-cytokines-the-marker-to-success-in-early-ms/
- Bučilová K, Mareš J, Zapletalová J, Kaňovský P. CXCL13 chemokine in patients with multiple sclerosis. Journal of the Neurological Sciences. 2019;405S:105424. https://doi.org/10.1016/j.jns.2019.10.1763
- DiSano KD, Gilli F, Pachner AR. Intrathecally produced CXCL13: a predictive biomarker in multiple sclerosis. Mult Scler J Exp Transl Clin. 2020;6:2055217320981396. https://doi.org/10.1177/2055217320981396
- Pike SC, Gilli F, Pachner AR. The CXCL13 Index as a Predictive Biomarker for Activity in Clinically Isolated Syndrome. Int J Mol Sci. 2023;24(23):11050. https://doi.org/10.3390/ijms242311050
