Inleiding
Duizeligheid en vertigo komen vaak voor bij Multiple Sclerose (MS). Voor mensen met MS kan het onderscheiden van deze symptomen en het vinden van effectieve behandelstrategieën een uitdaging zijn. In dit artikel behandelen we de oorzaken, symptomen en praktische oplossingen die kunnen helpen bij het dagelijks omgaan met deze klachten.
Wat is het verschil tussen duizeligheid en vertigo?
Hoewel beide termen vaak door elkaar worden gebruikt, zijn er belangrijke verschillen:
Duizeligheid: Een algemeen gevoel van lichthoofdigheid, onbalans of desoriëntatie.
Vertigo: Een specifieke vorm van duizeligheid waarbij je een intense draaisensatie ervaart – alsof jij of je omgeving ronddraait.
Feit: Onderzoek toont aan dat 49-59% van de mensen met MS duizeligheid ervaart, terwijl ongeveer 20% specifiek vertigo ervaart.
Wat veroorzaakt duizeligheid en vertigo bij MS?
De neurologische basis
MS-gerelateerde duizeligheid wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door:
- Schade aan de kleine hersenen (cerebellum)
De kleine hersenen zijn cruciaal voor evenwicht en coördinatie. Ze verwerken informatie over wat we zien en voelen, en stemmen bewegingen daarop af. MS-laesies in dit gebied verstoren deze fijne afstemming. - Verstoring van het vestibulaire systeem
Het evenwichtsorgaan in het binnenoor verzamelt informatie over beweging en positie. MS kan zenuwbanen beschadigen die deze signalen verwerken, waardoor een conflict ontstaat tussen wat het lichaam ervaart en wat de hersenen verwachten. - Demyelinisatie
Beschadiging van de myeline (beschermlaag rond zenuwcellen) vertraagt of blokkeert signalen over lichaamspositie en beweging, waardoor het brein minder effectief kan reageren op veranderingen in houding.
Verschillende vormen van duizeligheid bij MS
- Chronische duizeligheid: Aanhoudend gevoel van onvastheid door permanente zenuwschade
- Acute duizeligheid: Plotselinge, intense episodes die vaak samenhangen met een MS-schub
- Positiegebonden duizeligheid: Treedt op bij specifieke hoofdbewegingen, vergelijkbaar met BPPV
- Evenwichtsproblemen zonder duizeligheid: Coördinatieproblemen waarbij je wiebelig staat zonder duizelig te zijn
Directe hulp bij duizeligheidsklachten
Over-the-counter medicatie (zonder recept)
Bij plotselinge duizeligheid of vertigo kunnen deze middelen verlichting bieden:
- Cinnarizine: Effectief tegen reisziekte en duizeligheid
- Dimenhydrinaat (Dramamine): Anti-bewegingsziekte medicatie
- Meclozine: Helpt tegen misselijkheid en duizeligheid
Praktische tip: Houd altijd een strip reisziektetabletten in je tas of portemonnee voor onverwachte duizeligheidsaanvallen.
Tijdens een aanval
Als je een aanval van duizeligheid of vertigo ervaart:
- Stop en zit stil: Ga zitten en beweeg je hoofd zo min mogelijk
- Focus op een vast punt: Kies een stilstaand object en concentreer je daarop
- Vermijd extreme temperaturen: Zowel hitte als kou kunnen symptomen verergeren
- Drink water: Uitdroging kan duizeligheid verergeren
Langetermijnstrategieën
Vestibulaire revalidatietherapie
Deze wetenschappelijk onderbouwde behandelmethode is effectief voor evenwichtsproblemen bij MS, zelfs bij patiënten met laesies in de hersenstam.
Wat houdt het in?
- Gepersonaliseerde oefeningen voor jouw specifieke symptomen
- Epley-manoeuvre voor BPPV
- Adaptatie-oefeningen om de hersenen te trainen
- Compensatietechnieken met gebruik van andere zintuigen
Praktische aspecten:
- Doorverwijzing via neuroloog of huisarts
- Meestal gedekt door basisverzekering
- Wekelijkse sessies met dagelijkse thuisoefeningen
- Gemiddeld 6-12 weken voor merkbare verbetering
Gespecialiseerde zorg in Nederland
In sommige Nederlandse ziekenhuizen, zoals het Albert Schweitzer ziekenhuis, zijn er neurologen gespecialiseerd in duizeligheidsstoornissen bij MS-patiënten. Deze specialisten nemen deel aan multidisciplinaire overleggen specifiek voor complexe duizeligheidsklachten bij MS. Vraag je neuroloog naar doorverwijzingsmogelijkheden als je aanhoudende duizeligheidsklachten hebt.
Vestibulaire oefeningen voor thuis
Deze eenvoudige oefeningen kunnen je evenwichtsorgaan helpen trainen:
Oogbewegingen (dagelijks 3x herhalen):
- Beweeg je ogen langzaam van links naar rechts (10x)
- Beweeg je ogen langzaam van boven naar beneden (10x)
- Focus op je vinger terwijl je deze van 1 meter afstand naar je neus toe beweegt (10x)
Hoofdbewegingen (geleidelijk opbouwen, beginnen met 5x per richting):
- Draai je hoofd rustig van links naar rechts
- Kantel je hoofd voorzichtig van schouder naar schouder
- Beweeg je kin richting borst en dan omhoog
Belangrijk: Begin met weinig herhalingen en bouw het langzaam op. Stop als de duizeligheid toeneemt.
Aanpassingen in je dagelijks leven
Maak je huis “duizeligheid-proof”
- Verwijder losse tapijten: Een veelvoorkomende oorzaak van vallen
- Installeer handgrepen: In badkamer, toilet en langs trappen
- Gebruik een douchestoel: Vooral nuttig bij haarwassen (ogen dicht)
- Zorg voor goede verlichting: Verminder risico op vallen in slecht verlichte ruimtes
- Plaats meubilair strategisch: Creëer ‘steunpunten’ waar je je aan kunt vasthouden
Plan je activiteiten bewust
- Plan belangrijke taken in de ochtend als je dan minder last hebt
- Vermijd drukke locaties tijdens ‘spitsuren’
- Neem regelmatig korte rustpauzes
- Houd een symptoomdagboek bij om patronen te herkennen
Voedingsgewoonten
- Eet regelmatig kleine maaltijden
- Beperk cafeïne en alcohol
- Blijf goed gehydrateerd
Stress management en mindfulness
- Ademhalingsoefeningen: 4-7-8 techniek (4 seconden inademen, 7 seconden vasthouden, 8 seconden uitademen)
- Mindfulness: Helpt bij het verminderen van de stressrespons
- Meditatie-apps: Zoals Headspace of Calm bieden specifieke oefeningen
- Voldoende slaap: Slaaptekort kan duizeligheid verergeren
- Progressieve spierontspanning: Systematisch spannen en ontspannen van spiergroepen
Hulpmiddelen en technologie
Fysieke ondersteuning
- Wandelstok (eventueel opvouwbaar voor in je tas)
- Rollator met zitje voor langere uitstapjes
- Anti-slip zolen voor je schoenen
- Valbeschermers voor heupen (onopvallend onder kleding te dragen)
Apps en wearables
- Vertigo Exercises: App met vestibulaire oefeningen voor thuis
- Balance Trainer: App met progressieve evenwichtsoefeningen
- MS Sherpa: Monitort onder andere balans en looppatronen bij MS
- Symptoomdagboek-apps: Bijvoorbeeld Symple of Flaredown om patronen te herkennen
- Wearables met valdetectie: Sommige smartwatches kunnen vallen detecteren
Slimme technologie voor thuis
- Spraakgestuurde assistenten voor bediening van apparaten
- Bewegingssensoren voor automatische verlichting
- Medische alarmknoppen voor noodgevallen
- Videodeurbellen om bezoekers te zien zonder naar de deur te hoeven lopen
Medische behandelingen
Wanneer naar de dokter?
Neem contact op met je neuroloog als:
- Je voor het eerst duizeligheid of vertigo ervaart
- Bestaande symptomen plotseling verergeren
- Huismiddelen en over-the-counter medicatie niet helpen
- De duizeligheid aanhoudt na meerdere dagen
Zoek direct medische hulp als duizeligheid samengaat met:
- Plotselinge, ernstige hoofdpijn
- Spraakproblemen
- Gezichtsverlies of dubbelzien
- Zwakte in arm of been
- Verlies van bewustzijn
Medicatie-opties om te bespreken met je arts
Receptmedicatie voor chronische klachten:
- Betahistine: Verbetert de bloedcirculatie in het binnenoor
- Prochlorperazine: Anti-misselijkheidsmedicatie
- Corticosteroïden: Bij MS-gerelateerde ontstekingen
Vragen om te stellen aan je arts:
- Zijn mijn symptomen gerelateerd aan MS of iets anders?
- Welke over-the-counter opties zijn veilig met mijn huidige medicatie?
- Kan vestibulaire therapie mij helpen?
- Hoe beïnvloeden mijn huidige MS-medicijnen deze symptomen?
De psychologische impact
Chronische duizeligheid heeft niet alleen fysieke gevolgen, maar ook een aanzienlijke psychologische impact:
- Angst voor vallen: Kan leiden tot vermijdingsgedrag
- Sociale isolatie: Door het vermijden van activiteiten en situaties
- Verlies van vertrouwen: In het eigen lichaam en bewegingsvermogen
- Frustratie: Door de onvoorspelbaarheid van symptomen
Het is belangrijk om ook deze psychologische aspecten te bespreken met je zorgverleners. Cognitieve gedragstherapie of andere vormen van psychologische ondersteuning kunnen helpen bij het omgaan met deze emotionele uitdagingen.
Ervaringen van andere MS-patiënten
“Ik houd altijd reisziektetabletten bij me. Als ik voel dat duizeligheid opkomt, neem ik er meteen één en ga ik rustig zitten. Het heeft mijn zelfvertrouwen vergroot om naar buiten te gaan.” – Anna, 42, MS sinds 2015
“Wat mij echt helpt bij vertigo is op één punt focussen en langzaam tot 20 tellen. Mijn fysiotherapeut heeft me oefeningen geleerd die ik dagelijks doe, en het heeft het aantal aanvallen verminderd.” – Thomas, 37, MS sinds 2010
De kracht van een multidisciplinaire aanpak
Duizeligheid en vertigo bij MS vragen om een geïntegreerde aanpak waarbij verschillende behandelingen en strategieën worden gecombineerd:
- Medische behandeling: Medicatie voor acute symptomen
- Vestibulaire revalidatie: Specifieke oefeningen voor het evenwichtssysteem
- Fysiotherapie: Versterking van core-spieren en algemene mobiliteit
- Psychologische ondersteuning: Voor angst en stress management
- Leefstijlaanpassingen: Voeding, hydratatie, slaap en activiteitenbeheer
- Veiligheidsmaatregelen: Aanpassingen in huis en gebruik van hulpmiddelen
Wetenschappelijk onderzoek
Er is nog veel onbekend over de precieze mechanismen achter duizeligheid bij MS. Verschillende Nederlandse instellingen, waaronder het Albert Schweitzer ziekenhuis, doen wetenschappelijk onderzoek naar duizeligheid bij MS om:
- Beter inzicht te krijgen in de problematiek
- De diagnostiek te verbeteren
- Nieuwe behandelingsmogelijkheden te ontwikkelen
Conclusie
Duizeligheid en vertigo bij MS kunnen uitdagend zijn, maar ze zijn behandelbaar met de juiste aanpak. Door de combinatie van verschillende strategieën kun je leren omgaan met deze symptomen en de impact op je dagelijks leven verminderen.
Denk eraan: wat voor de ene persoon werkt, werkt mogelijk niet voor iedereen. Experimenteer (veilig) met verschillende strategieën en werk samen met zorgverleners om een persoonlijk plan te ontwikkelen dat aansluit bij jouw specifieke situatie en behoeften.
Bronnen
- “Multiple Sclerosis and Vertigo. Is there a link?” – Medical News Today (2024-01-09)
https://www.medicalnewstoday.com/articles/multiple-sclerosis-vertigo - “Dizziness and Vertigo in Multiple Sclerosis” – Healthline (2023-07-31)
https://www.healthline.com/health/multiple-sclerosis/dizziness-vertigo - “Dizziness and Vertigo” – Multiple Sclerosis Association of America
https://mymsaa.org/ms-information/symptoms/dizziness-vertigo/ - “Dizziness and Vertigo With Multiple Sclerosis” – WebMD
https://www.webmd.com/multiple-sclerosis/multiple-sclerosis-dizziness-vertigo - “Dizziness and Vertigo in MS” – MS Focus Magazine
https://msfocusmagazine.org/Magazine/Magazine-Items/Dizziness-and-Vertigo-in-MS - “Managing Vertigo When You Have MS” – Everyday Health (2025-03-19)
https://www.everydayhealth.com/multiple-sclerosis/symptoms/managing-vertigo-when-you-have-ms/ - “Dizziness and Vertigo With MS: 10 Facts and Ways To Manage” – MyMSTeam (2024-02-07)
https://www.mymsteam.com/resources/dizzy-spells-and-multiple-sclerosis - “Ask the expert: dizziness and balance problems” – Video interview met neuro en vestibulaire fysiotherapeut David Herdman (2020-01-22)
https://www.youtube.com/watch?v=OLOgSuceaSs - “MS, Dizziness, and Vertigo” – Video door Pam over persoonlijke ervaringen met MS en vertigo (2024-07-16)
https://www.youtube.com/watch?v=pXAP4I7M208 - “Wat is multiple sclerose” – Amsterdam UMC
https://www.amsterdamumc.org/nl/patientenzorg/aandoeningen/multiple-sclerose.htm - “Duizeligheid en instabiliteit bij MS” – MSdeBaas
https://www.msdebaas.nl/leven-met-ms/duizeligheid-instabiliteit/ - “Duizeligheid” – Hersenstichting
https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/duizeligheid/ - “Evenwichtsproblemen” – MS.nl
https://www.ms.nl/over-ms/problemen-met-bewegen/evenwichtsproblemen - “MS en duizeligheid” – Albert Schweitzer ziekenhuis
https://www.asz.nl/specialismen/ms-centrum/ms-en-duizeligheid/ - “Draaiduizeligheid (Vertigo): oorzaken en meer” – SOHF
https://www.sohf.nl/indicaties/draaiduizeligheid - “Vertigo (draaiduizeligheid)” – Gezondheid en wetenschap
https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/vertigo-draaiduizeligheid
